PANDEMİ DÖNEMİNDE DİŞ TEDAVİLERİ

2019 yılının Aralık ayında Çinde görülmeye başlayan yeni tip corona virüsün (Covid-19) yaygınlaşması ile birlikte Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) global bir pandemi ilan etmiştir. Dünya sağlık tarihinde birçok pandemi görülmüştür ve bundan sonrada görülmeye devam edecektir. Önemli olan pandemi dönemlerinde ne gibi önlemler alınması gerektiğini planlı ve programlı bir şekilde belirleyip pratiğe geçirebilmektir. Sürecin ilerleyen dönemlerinde Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığının birçok ülkeye göre başarılı olduğu görülmüştür. Pandemi süreci bitmiş değildir ve kısa sürede sona erecek gibi görülmemektedir. Bu durumda normal yaşantımız ve iş hayatımız yeni standartlar ile donatılmaktadır. Uzunca bir süre kalabalık ortamlardan uzak durmak ve sosyal mesafeye dikkat etmek önem arz etmektedir. Sağlık sisteminde ise aslında değişen pek bir şey yoktur. Özellikle diş hekimliği olmak üzere hasta ile yakın teması olan birçok sağlık hizmeti dallarında normal şartlarda da her hasta enfekte gibi düşünülerek gerekli önlemler alınmaktadır. Pandemi sürecinde aslında normalde de dikkat edilmesi gereken keskin kurallar birçok klinisyen tarafından yeniden hatırlanmış ve pratikte birçok klinik tarafından yeniden hayata geçirilmiştir. Ek önlemler ise fiyat performans değerlendirilmesi kapsamında planlanarak pandemi sürecinin başından bugüne kadar bir çok klinikte alınmaya başlanmıştır.

CORONA VİRÜS NEDİR?

Corona virüs grubu canlılar uzun yıllardan bu yana izole edilmiştir ve yaratabileceği hastalıklar ve semptomlar birçok makalede yayınlanmıştır. 2010 yılından bu yana yayınlanan birçok kaynakta 2020 yılına doğru yeni bir mutasyonun ciddi bir rahatsızlık yaratabileceği ve hatta pandemiye sebep olabileceği belirtilmiştir. Bilim dünyasında beklendiği gibi 2019 yılının sonunda artan üst solunum yolları hastalıklarına bağlı olarak Covid-19 diye adlandırılan yeni tip corona virüs 2019 aralık ayında Çin'in Wuhan kentinde tanımlanmıştır. Birçok kaynakta bu yeni tip virüsün pandemi ilanından çok daha önce yayılmaya başladığı yönünde bilgiler verilmektedir. Buradan çıkarılacak sonuç yaygın hastalık yaratan bu tip virüslerin net bir zamanda yayılmayıp belirli bir süreç içerisinde hastalık sebebi ile nüfusun büyük çoğunluğunu etkilediği görülmektedir. Dünyada sağlık sistemlerinin çok gelişmiş olmasına rağmen halen güvenilir bir aşı çalışması tamamlanamamış ve toplumda virüsün etkilerinden daha büyük bir endişe yaratmaya başlamıştır. Endişe ve sosyal izolasyona bağlı olarak ekonomik sistemlerde bozulma ve uzun vadede virüsün üst solunum rahatsızlıkları dışında daha tahribat gücü yüksek etkisi görülmeye başlanmıştır ve önümüzdeki süreçte daha da etkin olarak görülecektir.

CORONA VİRÜSTEN NASIL KORUNMALIYIM?

Pandeminin ilk günlerinden bu yana gerek yurt dışı gerekse de yurt içi kaynaklarda corona virüsten nasıl korunmak gerektiği insanlara bildirilmiştir. Sürecin başından bu yana Sağlık Bakanlığı, halkımız ve biz klinisyenler için birçok yönergeler çıkarmıştır. Sağlık bakanlığının çalışmalarını meslek odaları ve birlikleri desteklemiş daha detaylı bilgilendirmeleri ve ekipman desteğini meslektaşlarımıza sağlamışlardır. Bütün bu yönlendirmelerin özeti olarak sosyal izolasyon çok önemli görülmektedir. Ne derece bir izolasyon sağlanacağı belirli dönemlerde güncellenmiş ve günümüze geldiğimizde ekonomik sistemin yaşayabileceği şekilde insanların işlerine devam ederek asgari bir izolasyon sürecine geçilmiştir. Bu durumda en önemli izolasyon materyali olarak maskeler ön plana çıkmaktadır. Nüfusun büyük çoğunluğunun standart cerrahi maske kullanması önerilmiş ve maske temini için gerekli atılımlar gerçekleştirilmiştir. Profesyonel maske kullanımı ise daha da detaylandırılarak, hasta ile yakın teması bulunan sağlık personellerinin N95, N99, ffp2, ffp3 tip maske kullanımı yaygınlaştırılmış normalde de kullanılması gereken yüz siperlerinin ihtiyacı artmıştır. Sosyal izolasyon amacı ile birçok işlemin internet üzerinden yapılması temel ihtiyaçların uzun vadelere göre giderilmesi ve olabildiğince sevdiklerimizle online görüşme yapmamız gerekmesi yeni normal kuralların yavaş yavaş topluma entegre olduğunu göstermektedir.

Temel ihtiyaçların bir çoğu online olarak halledilebilirken sağlık ihtiyacı, muayenehaneler, poliklinikler ve hastanelerde halledilmektedir. Birçok kişinin kafasındaki soru işareti ise pandemi döneminde sağlık ihtiyaçlarının güvenilir olarak nasıl giderilmesi gerektiğidir.

PANDEMİ DÖNEMİNDE DİŞ TEDAVİSİ

Temel sağlık ihtiyaçlarının en önemlilerinden biri ağız ve diş sağlığı tedavileridir. Pandemi döneminde acil bir diş problemi yaşandığı durumda ne yapmak gerekir?

Yeni normal standartlar kapsamında birçok diş kliniği anamnez ve ilk muayene sürecini online yapabilmektedir. Diş problemi yaşandığında kliniğe gitmeden önce doktorunuzla online görüşmeniz gereksiz randevuları azaltacak ve daha güvenli bir tedavi süreci sağlayacaktır. İlk muayene sonrası doktorunuzun yönlendirmeleri ışığında işlemlere devam etmek gerekmektedir.

Sağlık bakanlığı, meslek odaları ve birlikleri diş hekimleri için birçok yönerge yayınlamışlardır. Ancak hastaların kafasında bu yönergelerin ne kadarı doğru bir şekilde uygulandığı ile ilgili soru işaretleri oluşmaktadır ve birçok insanda diş kliniğine gitmesinin sonucunda covid kapma korkusu başlamıştır. Bakanlığın teknik yönlendirmelerini bireyler kontrol edemeyeceği için aşağıda sayılan maddeler ışığında gidilebilecek klinik hakkında hastaların fikir edinmeleri sağlanabilir.

• Klinik girişinin dışarıya açılması havalandırma açısından avantajlı olmakla birlikte giriş esnasında apartman boşluğu ve asansör bulunmaması bulaş ihtimalini minimize etmektedir.

• Klinik girişinde çeşitli dezenfektanların bulunması ve galoşsuz içeriye hasta alınmaması bulaş yollarını azaltacaktır.

• Kliniğin tavan yüksekliği içerideki hava sirkülasyonu açısından önem arz etmektedir. Bakanlığın ruhsatlandırma esnasında belirli bir tavan yüksekliği standardı bulunmakla birlikte pandemi döneminde bu yüksekliğin maksimum olması bulaş riski yönünden daha güvenli bir ortam yaratacaktır.

• Klinik içerisinde çeşitli hava temizleyici ve dezenfekte edici ekipmanların bulunması önem arz etmektedir. Önceki hastalardan sonra havanın dezenfekte edilmesi ve içerinin havalandırması sağlanarak daha güvenli bir ortam yaratılır.

• Hekimin gerek kendini koruması gerekse de hastayı koruması amacıyla çeşitli korunma ekipmanlarını kullanıyor olması önemlidir. Cerrahi box önlük, eldiven, N95, N99 veya hava ve buhar filtreli silikon maskeler, tam kafa korumalı yüz siperi gibi ekstra koruma ekipmanları hastalar açısından daha güvenli bir ortam sağlayacaktır.

• Muayene ve işlemler öncesinde hastanın etkili bir ağız çalkalama solüsyonu kullanması bulaş riskini minimize edecektir.

• İşlemler sırasında havaya saçılabilecek olan aerosollerin, etkin bir emiş gücü olan bir sistem ile çekilmesi ve işlemlerin olabildiğince susuz halledilmesi havanın enfekte olmaması açısından önemli görülmektedir. Sulu işlemler yapılırken vakanın uygunluğuna göre lastik örtü kullanılması daha güvenli bir tedavi sağlayacaktır.

Diş tedavisi için kliniğe gitmek zorunda kalan hastaların dikkat edebileceği birçok standart yukarıda sıra ile belirtilmiştir. Yeni normal dönemde zaman geçtikte sadece acil tedaviler ile başlanan diş hekimliği hizmetleri normal tedavileri de içerecek şekilde devam etmeye başlamıştır. Ancak gene de risk grubu yüksek hastalarda daha seçici davranarak en acil tedavilerin halledilmesi önerilmektedir.

KAYNAKÇA

• Heinzerling A, Stuckey MJ, Scheuer T, et al. Transmission of COVID-19 to Health Care Personnel During Exposures to a Hospitalized Patient—Solano County, California, February 2020. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2020;69:472–476.

• McMichael TM, Clark S, Pogosjans S, et al. COVID-19 in a Long-Term Care Facility — King County, Washington, February 27–March 9, 2020. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2020;69:339-342.

• Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Resmi Web Sitesi. COVID-19 Rehberi

• Türk Diş Hekimleri Birliği Resmi Web Sitesi. http://www.tdb.org.tr/icerik_goster.php?Id=3466

Uzm.Dr.Dt. Esat Başol